ارزیابی عملکرد و اجزای عملکرد ژنوتیپ های پاییزه کلزا (brassica napus l.) تحت تاثیر کمبود آب در شرایط آب و هوایی آذربایجان شرقی

بهمن پاسبان اسلام دانشیار مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تبریز، ایران *نویسنده مسئول: [email protected]   تاریخ دریافت: 28/11/92                                                                                        تاریخ پذیرش: 10/9/93   چکیده      چون در بسیاری از اراضی زراعی اقلیم های سرد کشور میزان آب در دسترس تابع بارندگی های فصلی است، بنابراین گزینش ژنوتیپ هایی که در همه شرایط آبی عملکرد های قابل قبولی داشته باشند، از اولویت بیشتری برخوردار می باشد. آزمایش با هدف ارزیابی عملکرد و اجزای عملکرد ژنوتیپ های پاییزه کلزا در شرایط کمبود آب طی دوره گل دهی و پرشدن دانه در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی به صورت کرت های خرد شده بر پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار طی سال زراعی 92-1391 اجرا گردید. آبیاری به عنوان فاکتور اصلی در سه سطح: بدون تنش، تنش کمبود آب در مراحل گل دهی و پرشدن دانه (کاهش یک مرتبه آبیاری نسبت به شاهد در دوره مذکور) و ژنوتیپ به عنوان فاکتور فرعی شامل 18 ژنوتیپ پاییزه کلزا بودند. نتایج نشان دادند که کمبود آب باعث کاهش معنی دار ارتفاع بوته گردید. بروز خشکی در مرحله گلدهی باعث کاهش معنی دار طول خورجین، تعداد خورجین در بوته و عملکرد دانه گردید. کمبود آب در مرحله گل دهی باعث ریزش خورجین های تازه تشکیل یافته شده و عملکرد دانه را کاهش داد. بین ژنوتیپ های مورد مطالعه اختلاف معنی داری از نظر تعداد خورجین در بوته دیده شد و ژنوتیپ های karaj2، hw101، l72، l183، hw113، karaj3 و l210 بیشترین تعداد خورجین در بوته را کسب کردند. وجود همبستگی مثبت و معنی دار بین عملکرد دانه با تعداد خورجین در بوته، ارتفاع بوته و طول خورجین نشان دهنده اهمیت این صفات در تعیین عملکرد دانه کلزای پاییزه است. تجزیه کلاستر بر پایه صفات مورد مطالعه، ژنوتیپ ها را در سه گروه قرار داد. l73، l183، l72 و hw101 با قرار گرفتن در یک گروه در مقایسه با سایر ژنوتیپ های دو گروه دیگر، همواره تعداد خورجین در بوته و عملکرد دانه بالا تری داشته و برای کشت در شرایط کمبود آب و عادی، مناسب تر از سایر ژنوتیپ ها بودند.